Noblowska geografia

Jak już wspominałem w zeszłym tygodniu, rozpoczął się naukowy sezon noblowski. W zeszły czwartek rozdane tegoroczne Ig Noble, Thomson Reuters na twitterze wciąż odgraża się tegorocznymi Laureatami Cytowań (których jednak jeszcze nie ogłoszono), zaś naukowy felietonista Guardiana Ian Sample popełnił w weekend tekst o tym, jak to Stany Zjednoczone przejęły nad Nagrodami Nobla niemal całkowitą kontrolę.

Bo chociaż Nagrody Nobla początkowo były przedsięwzięciem lokalnym, szwedzko-europejskim, już gdzieś w okolicach trzeciej dekady XX wieku zaczęło się to zmieniać, a po drugiej wojnie światowej Stany Zjednoczone – opierając się na tzw. drenażu umysłów z Europy – zaczęły błyskawicznie odstawać od całej stawki.

Ian Sample nie rozróżnia niestety w swoim tekście, czy mówiąc o „amerykańskich Noblistach” ma na myśli Amerykanów, którzy dostali nagrodę, czy badaczy, którzy pracowali w Stanach w czasie przyznawania nagrody, czy wreszcie naukowców, którzy w Stanach prowadzili badania, za które dostali nagrodę (tzn. że w czasie jej przyznawania mogli już być gdzie indziej). Podejrzewać można, że chodzi mu o punkt drugi. Szwedzka Akademia Nauk nie prowadzi natomiast statystyk w tej ostatniej kategorii – a szkoda, bo te byłyby najbardziej pouczające. Prowadzi jednak statystyki afiliacji w momencie przyznawania nagrody, więc powiedzmy, że można te dane przyjąć za przybliżenie afiliacji w czasie badań.

I wygląda to następująco – dla kilku wiodących na liście państw:

Jakby na to nie patrzeć, badacze pracujący w Stanach miażdżą resztę świata…

Jak widać – i jak słusznie zauważył Sample – badacze z uczelni amerykańskich zdobyli najwięcej Nagród Nobla w każdej z trzech naukowych dziedzin (ekonomiści muszą mi wybaczyć, że nie wliczałem tutaj nagrody z ekonomii, ale nie jest ona jedną z oryginalnie ustanowionych przez Alfreda Nobla, więc czuję się usprawiedliwiony w tej decyzji): fizyce, chemii oraz fizjologii i medycynie. Potem jest długo, długo nic, potem Wielka Brytania oraz Niemcy (chociaż warto zauważyć, że większość z niemieckich nagród za chemię pamięta pierwszą połowę XX wieku), potem Francja i Szwecja (znowuż: większość z tych nagród pochodzi z Europo-centrycznej ery tych nagród), a potem cała reszta świata.

Pokazuje to potęgę uczelni amerykańskich, których siła tkwi w znakomitej kombinacji finansowania (między innymi, ale nie tylko, przez rząd amerykański), zarządzania – zarówno środkami jak i zasobami ludzkimi (vide: intelektualny drenaż Europy), oraz opieki nad własnością intelektualną (czyli wspieranie badań z potencjałem patentowym, pomoc w aplikowaniu o patent, pomoc we wdrażaniu itd.).

Z pewną ciekawością powinniśmy jednak oczekiwać, jak sytuacja zacznie zmieniać się w najbliższych latach, może nie od razu – ale za 5, 10 lat. W tym roku rząd amerykański przeprowadził w okolicach kwietnia sekwestrację: obcięto bodajże 5% środków przeznaczonych na naukę. I chociaż przy poziomie dotacji badań w Stanach wydawać się może, że jest to niewiele, to jednak amerykańscy badacze od ponad pół roku nie przestają narzekać. Nie pomaga tutaj przeznaczenie ogromnej ilości pieniędzy na projekt mapowania ludzkiego mózgu, ogłoszony z wielką pompą przez Baracka Obamę w zeszłym roku. Na ten cel przeznaczono 100 milionów dolarów – pieniądze, które trafią do względnie niewielkiej grupki badaczy neuronauk, mogłyby, jak twierdzi wielu naukowców, wspomóc znacznie większą liczbę małych grup pracujących nad tzw. badaniami podstawowymi. A są to właśnie takie badania, za które najczęściej przyznawane są Nagrody Nobla.

Jeśli uwzględnimy w tych rozważaniach także to, jak bardzo nakłady na naukę – a zwłaszcza niektóre jej gałęzie – zwiększyły się w Chinach, to można zacząć się zastanawiać, kiedy Chiny zaczną zgarniać Noble garściami, jak medale na pekińskiej Olimpiadzie.

Sample zwrócił też uwagę na inny aspekt Nagród Nobla: na wyraźną dysproporcję pomiędzy laureatami płci męskiej i żeńskiej. W dość smutny sposób odzwierciedla ona bowiem dysproporcję pomiędzy badaczami mężczyznami i kobietami w ogóle. A w historii Nagrody Nobla paniom przyznane zostały zaledwie 16 razy! Najwięcej, bo dziesięć, nagród przyznano im z fizjologii i medycyny. Z fizyki laureatkami były tylko Maria Skłodowska w 1903 roku (110 lat temu) oraz Maria Goeppert-Mayer w 1963 roku (50 lat temu). Z chemii cztery lata temu nagrodzono Adę Yonath z Izreala, ale przed nią ostatnią zdobywczynią była Dorothy Hodgkin w 1964 roku. Sample dostrzega jednak promyk nadziej: jedna trzecie nagród zgarniętych przez panie została przyznana w dwudziestym pierwszym stuleciu. Jest więc to być może wreszcie oznaka większego trendu.

Na zakończenie tego tekstu mam dla Was swojego rodzaju niespodziankę (a może i nie, możliwe, że już wiadomość internety dawno obiegła, tylko ja ostatnio taki wczorajszy jestem). Dla wszystkich osób, które miłością pałają do gier typu Fantasy Football, w których wykazać się trzeba umiejętnością oceny swoich aktywów oraz ich dobrym zarządzaniem; dla osób, które uwielbiają symulacje giełdowe – a także dla osób, które o dzisiejszej nauce wiedzą tylko troszkę, a zawsze brakowało im wymówki, aby spróbować dowiedzieć się więcej: niniejszym przedstawiam Noble Exchange. Nobel Exchange to, jak nazwa wskazuje, giełda Noblistów – jest to gra online, w której aktywami są właśnie obecni lub też potencjalni przyszli Nobliści. Na dzień dzisiejszy znakomicie sprzedaje się Murakami – kto będzie jutro? To zależy tylko od Was (i.e graczy). Ja sam niestety nie mam na grę czasu, ale z pewnością rzucę okiem na to, jak wyglądają kursy po ogłoszeniu Laureatów Cytowań, które już za niedługo.

Dzisiaj na giełdzie rządzi Murakami. Kto będzie jednak rządził jutro?