WHO ostrzega

W przeciągu ostatnich dwóch tygodni Światowa Organizacja Zdrowa wypuściła w świat dwa ogłoszenia, które odbiły się w polskich mediach raczej nikłym echem (przynajmniej internetowych, gdyż polskiej telewizji nie oglądam, a radia nie słucham). Oba ogłoszenia dotyczą chorób zakaźnych i są w mniejszym i większym stopniu alarmujące.

I chociaż zasadniczo przeciwny jestem szerzeniu paniki, to uważam, że w tutaj warto panikę – przynajmniej kontrolowaną – jednak nieco szerzyć.

Piątego maja Organizacja upubliczniła ogłoszenie dotyczące obaw związanych z międzynarodowym rozprzestrzenianiem się dzikiego wirusa polio. To wydarzenie– gwałtowne rozpowszechnienie wirusa polio w ubiegłym roku i na początku 2014 w Azji, Afryce i na Środkowym Wschodzie – określono jako nadzwyczajne i nazwano zagrożeniem dla zdrowia publicznego. Światowa Organizacja Zdrowia wezwała też do skoordynowanej międzynarodowej reakcji i zaleciła, aby osoby podróżujące za granicę woziły ze sobą certyfikaty szczepień (w naszym przypadku – żółtą książeczkę).

WHO przez pierwsze miesiące 2014 roku  (do siódmego maja) zarejestrowało 74 przypadki polio – trzy razy więcej niż w tym samym okresie w 2013 roku. Wiadomo, że problemem jest po pierwsze nieszczepienie dzieci w rejonach konfliktów zbrojnych, a po drugie nie robienie powtórnych szczepień przez dorosłych podróżujących międzynarodowo. To właśnie międzynarodowy tranzyt uważany jest za jednego z największych winnych obecnej sytuacji.

I chociaż może nam się wydawać, że WHO dramatyzuje, że znowu nawołuje do szczepień, które nie są potrzebne (albo że znowu daje się za noc wodzić koncernom farmaceutycznym – bo widzę już oczyma duszy mojej tego gatunku komentarze), to warto tutaj zaznaczyć dwie rzeczy. Po pierwsze, WHO tylko raz w całej swojej historii wydała apel tak dramatyczny: w 2009, gdy o włos rozminęliśmy się z pandemią grypy, która mogła okazać się hiszpanką XXI wieku.

Po drugie zaś, wirusa polio uważano do niedawna za całkowicie wytępionego – podaje się go jako najbardziej klasyczny przykład choroby, którą wyeliminowano dzięki szczepieniom właśnie. Tutaj mamy wyraźny obraz tego, co grozi nam, gdy będziemy się na szczepienia obrażać. Bo nie jest przypadkiem, że ogniskami zarazy się kraje, gdzie najbardziej podatne na chorobę dzieci nie przechodzą szczepień, zaś za rozpowszechnianie wirusa odpowiadają osoby tam podróżujące, pochodzące z krajów, gdzie choroba praktycznie nie istnieje (tzn., że poza szczepieniami ochronnymi w dzieciństwie nie mamy z wirusem styczności – a żadne nabyta w ten sposób odporność nie trwa wiecznie).

Jeśli jednak myśleliście, że ogłoszenie dotyczące polio było tym bardziej poważnym, to jesteście, niestety, w błędzie. W ostatnich dniach kwietnia bowiem Światowa Organizacja Zdrowia opublikowała długi, ponad 250-stronnicowy raport dotyczący oporności mikroorganizmów.

Raport jest bardzo dokładny, ale skupia się na kilku mikroorganizmach, zainteresowanie którymi jest większe z różnych powodów (najczęściej dlatego jednak, że są wredne, trudne do leczenie i coraz częściej rozwijają się w szczepy oporne na nawet najbardziej dokuczliwe antybiotyki).

Dość mrożące krew w żyłach jest doniesienie o tym, że we wszystkich rejonach, dane z których analizowano, bakteria Klebsiella pneumoniae występuje już w formie opornej na karbapanemy, które stosowane są właśnie jako ostatnia linia obrony. Po prostu – nie znamy i nie mamy już skuteczniejszych antybiotyków. I żeby nie było wątpliwości: bakteria ta jest problemem także w Polsce. Innymi bakteriami, które coraz bardziej stopniem zagrożenia zbliżają się do Klebsielli są, dwoinka rzeżączki oraz prątek gruźlicy.

Fluorescencyjnie zobrazowana kolonia prątków gruźlicy. /źródło: wiki; Oleum (CC BY 3.0)

Przyczyną tego, że coraz więcej bakterii nabiera oporności na kolejne antybiotyki, jest w dużej mierze nadużywanie tych leków. Ciekawostką jest tutaj to, że większość tych nadużywanych antybiotyków stosuje się nie u ludzi, ale u zwierząt hodowlanych – faszerowanie ich lekami ma zapobiegać infekcjom i ich rozprzestrzenianiu się wśród hodowanych na maleńkich przestrzeniach stad krów, świń, ptactwa i innych takich. Nie powinniśmy tego jednak traktować jako przyzwolenia na męczenie naszego lekarza o antybiotyk, nawet po tym, gdy już 10 razy powiedział, że infekcja jest wirusowa.

Ponownie zresztą i w tym przypadku raport WHO nie mówi nic nowego, ale zwraca po prostu po raz kolejny uwagę na problem, o którym zresztą kilkakrotnie pisałem w zeszłym roku. Przy okazji opisywania nowego leku na gruźlicę, Q203 (wciąż w bardzo wczesnych stadiach badań), przywołałem na przykład raport Amerykańskiego Towarzystwa Chorób Zakaźnych, opublikowany niemal dokładnie rok temu, w którym to raporcie autorzy zwracali uwagę na to niewielką liczbę nowych antybiotyków. Według tego raportu w późnych stadiach prób klinicznych (czyli rokując nadzieje na to, że lek okaże się bezpieczny dla ludzi i zdatny do użytku) znajdowało się wówczas zaledwie 7 nowych antybiotyków! Szansa na to, że liczba ta uległa znaczącej zmianie w ostatnich dwunastu miesiącach jest raczej nikła.

Żeby zabrzmieć jeszcze bardziej złowieszczo, dodam, że od roku 1987 nie odkryliśmy żadnej nowej klasy antybiotyków. Odkryto co prawda wiele antybiotyków należących do już istniejących klas, ale bakterie z tymi radzą sobie znacznie szybciej, gdyż formując oporność na jeden lek z danej klasy, mają znacznie mniej problemów z uzbrojeniem się przeciw lekom działającym według tego samego mechanizmu. Dlatego tak jasnym promykiem nadziei było właśnie opisanie Q203 – gdyż jest szansa na to, że będzie to lek nowej klasy (jeśli przejdzie pomyślnie dalsze testy, a ostatecznie próby kliniczne). Niemniej jeden promyk wystarczający nie jest: powinniśmy znacznie więcej pieniędzy, czasu i środków inwestować w poszukiwania nowych antybiotyków. Inaczej może się skończyć, jak wieszczą pesymistyczni prorocy: za 10 lat wrócimy do epoki kamienia łupanego, w której najmniejsze skaleczenie, najprostszy chirurgiczny zabieg, będą stanowiły śmiertelne zagrożenie.

Wnioski? Jak lekarz mówi, żeby się szczepić – to się szczepić. A jak mówi, że na ten kaszel to antybiotyk nie pomoże, że to trzeba po prostu przeleżeć w łóżku (a nie zasuwać do pracy i zarażać wszystkich współpracowników), to trzeba słuchać. Bo najprawdopodobniej ma rację i sprawę załatwi ciepłe łóżko i dużo gorącej herbaty.