(Nie) bójcie się bakterii

Gazeta Wyborcza – wraz z resztą prasowego świata – uraczyła nas kilka dni temu dramatycznym tekstem. Redaktor Kossobudzka apeluje: bójcie się bakterii. Skąd ta powszechna histeria? Wszystko zaczęło się w zeszłym tygodniu od szeroko promowanej pracy opublikowanej w piśmie Lancet Infectious Diseases.

O czym donosi publikacja? W skrócie: w Chinach niechcący (w czasie standardowego badania sprawdzającego bezpieczeństwo paszy stosowanej w rolnictwie) odkryto szczep E.coli, który nie tylko posiada gen oporności na kolistynę – tzw. antybiotyk ostatniej szansy – ale do tego badacze pokazali, że gen ten znajduje się nie na bakteryjnym chromosomie (na którym siedzi większość bakteryjnych genów – i który dziedziczony jest tylko w czasie podziału komórkowego), ale na plazmidzie, który może być przekazywany między bakteriami w dowolnym momencie ich życia – a do tego może też być przenoszony między różnymi bakteryjnymi gatunkami w procesie horyzontalnego transferu genów.

To wszystko oczywiście oznacza, że geny oporności na ten ważny antybiotyk mogą się w populacji bakteryjnej rozprzestrzeniać łatwo i że wkrótce wielu bakteryjnych infekcji, które obecnie są raczej łatwe do pokonania, nie będziemy w stanie zwalczyć w ogóle.

Czy powinniśmy się martwić? Oczywiście. O czym pisałem zresztą wielokrotnie – na przykład w zeszłym roku, gdy znacznie dosadniej mówiła o tym Światowa Organizacja Zdrowia (wówczas jednak media jakoś nie zauważyły problemu). Czy należy poddawać się zbiorowej histerii? Tutaj już powiem: niekoniecznie.

Donosy medialne wyglądają bowiem tak, jakby:

– nie było od dawna wiadomo, że nadużywanie antybiotyków w rolnictwie jest dużym problemem, który jest znacznie groźniejszy w kontekście nabywania przez bakterie oporności, niż nawet nadużywanie tych leków w medycynie (które też ma miejsce);

– nie było od dawna wiadomo, że obecnie znajdujemy się w nieciekawym miejscu, jeśli chodzi o próby kliniczne nowych antybiotyków i rozwój nowych farmaceutyków;

– jakby było zaskoczeniem to, że geny oporności mogą być przenoszone pomiędzy różnymi gatunkami bakterii poprzez horyzontalny transfer genów;

– wreszcie: jakby nie istniały już bakterie oporne na kolistynę.

Prawda jest jednak taka, że wszystko to wiemy już od dłuższego czasu. Pierwsze trzy punkty w ogóle pominę, bo to jest wiedza w zasadzie już podręcznikowa. Jakim takim zaskoczeniem może być tylko ostatni punkt – chociaż zapewne nie dla lekarzy. Warto zatem podkreślić, że bakterie oporne na karbapenemy czy polimyksyny (do tych ostatnich należy kolistyna), chociaż może jeszcze nie powszechne do rzadkości też nie należą. Lokalne epidemie infekcji powodowanych przez bakterie oporne na te grupy związków w literaturze opisywane były już wielokrotnie – jednymi z najczęstszych zaś winowajców są pałeczka zapalenia płuc oraz gronkowiec złocisty, które powodują groźne infekcje dróg oddechowych.

Można też z prasy odnieść wrażenie, że wszystkiemu winne jest nadużywanie antybiotyków przez rolników chińskich lub amerykańskich. Problem jest jednak globalny, a bakterie oporne na kolistynę były też izolowane u polskich pacjentów, a mniejsze lub większe epidemie odnotowywane były w Azji, Europie i obu Amerykach.

Zamiast zatem bić na alarm, szerzyć histerię i nawracać nawróconych (bo powiedzmy sobie szczerze – jedyne osoby, które muszą być świadome tego problemu i mogą coś zrobić, są już świadome i albo starają się mu zapobiec albo mają go w głębokim poważaniu), warto może dodać, że chociaż sytuacja obecnie nie wygląda różowo, dzięki rozwojowi nowych interesujących technologii stosowanych w badaniach naukowych w ostatnich latach widzieliśmy sporo znaków tego, że w walce z bakteriami jeszcze nie złożyliśmy broni.

Zachęcam zatem do rzucenia okiem na historię odkrycia teiksobaktyny – opisanej w lutym tego roku (jest to więc odkrycie bardzo świeże). Albo do poczytania o nowej klasie związków przeciwbakteryjnych (opisanych także zaledwie rok temu), z których najbardziej obiecujący Q203 może w nieodległej przyszłości dołączyć do stałego repertuaru stosowanych antybiotyków.