O upadku autorytetów

Regularni czytelnicy tego rzadko pisanego bloga będą wiedzieć, że na tematy polityczne nie wypowiadam się często i że ogólnie stronię od opiniowania, jeśli się da. Niestety często się nie da. Lata temu, gdy pisałem jeszcze dla młodziutkiego wówczas naTematu, popełniłem taki właśnie tekst dotyczący słynnego listu ABO popierającego posłankę Pawłowicz w jej intelektualnych wymiocinach.

Prawie 300 polskich naukowców przypominało nam wówczas, że „homoseksualizm jest anomalią”. Nikt z osób, które pierwsze porwały się do podpisywania, nie miał najmniejszego doświadczenia w biologii człowieka lub w biologii  i ewolucji seksualności. Podkreślałem wówczas, że tytuł profesorski nie czyni nikogo ekspertem od wszystkiego. Można zresztą dywagować na temat tego, czy czyni ekspertem od czegokolwiek – po latach pracowania zarówno z profesorami z całego świata, jak i z ekspertami z całego świata, doszedłem to wniosku, że jedyna rzecz, która czyni eksperta ekspertem, to doświadczenie. Ale to dygresja. W 2013 skupiłem się głównie na tym, jak w polskiej strefie publicznej wykorzystuje się argument ad verecundiam.

Dzisiaj spieszę donieść, że fenomen nie jest wyłącznie polski. Co może nie jest jakimś tam zaskoczeniem, ale jeśli ktoś chciał na pocieszenie usłyszeć, że nie tylko w Polsce dyskurs ponoć naukowy, naukowy wcale nie jest, to macie.

Nie jest oczywiście tak, że nie wiemy od dawna, że ludzie po pierwsze boją się i szanują tak zwane autorytety bezkrytycznie, a po drugie w nosie mają prawdziwych ekspertów. Pokazały to wyniki na przykład referendum brytyjskiego w 2016, kiedy politycy wprost nawowyłali populus (skutecznie), aby przestać ekspertów słuchać.

Ale ślepe powoływanie się na autorytet w czasach, w których prawdziwych – i adekwatnych do sytuacji – autorytetów nam potrzeba, niesie ze sobą bardzo wiele ryzyka. W ciągu ostatniego miesiąca co najmniej dwóch laureatów Nagrody Nobla wypowiadało się na temat panującej epidemii. Ich słowom wagi dodawać miało to, że bądź co bądź dostali przecież Nobla. Niestety lepiej by było, gdyby żaden z nich w ogóle się nie wypowiadał.

Miesiąc temu Michael Levitt, biofizyk, który Nobla dostał w 2013 za rozwój metod do badania skomplikowanych systemów chemicznych (w przypadku Levitta chodziło o metody komputerowe do badania struktury białek), ogłosił, że epidemia będzie trwała znacznie krócej niż nam się wydaje. Skąd udało mu się uzyskać taką wiedzę, pomimo tego, że w połowie marca, kiedy to media donosiły o jego wynurzeniach, krzywą epidemii wypłaszczyły jedynie Chiny, Włochy zaczynały dopiero marzyć, że może im się uda, a pozostałe kraje mocno dotknięte zarazą były wciąż na krzywej mocno rosnącej?

Otóż Levitt spojrzał na kilka dni doniesień z Chin, gdzie liczba przypadków miała wówczas trend malejący. I oświadczył, że w krajach, w których wprowadzono rozsądne ograniczenia kontaktów społecznych, sytuacja się szybko unormuje i wszystko będzie cacy.

Nie uwzględniając, że po pierwsze, żaden kraj nie wprowadził jeszcze ograniczeń na taką skalę jak Chiny – i że jest niewiele krajów, gdzie jest to w ogóle możliwe (z przyczyn tak politycznych, jak i logistycznych). Po drugie, nie uwzględniając, że gdy tylko ograniczenia zostaną usunięte, wrócimy do punktu zero z tą tylko różnicą, że niewielki procent populacji ludzkiej już COVID19 przechorował. Ten procent nie jest jednak wystarczający w najmniejszym stopniu do zapewnienia odporności zbiorowej. Na chwilę obecną wygląda na to, że po koniec pierwszej fali przechorowanych będzie kilka milionów. Levitt może i ma Nobla, ale wyraźnie zapomniał, że jest nas na świecie ponad siedem i pół miliarda, co oznacza, że przechorowanych będzie ułamek procenta całej ludzkiej populacji – zaś aby osiągnąć odporność zbiorową musiałoby to być ponad 60%. Epidemiolog może tutaj wyliczyć ile dokładnie, ale krótka odpowiedź jest taka, że po pierwsze dużo, a po drugie, że szansa na osiągnięcie tego poziomu bez szczepionki jest w krótkim czasie nikła (a gdy mówię nikła, to mam na myśli zerowa).

Wreszcie Levitt, oprócz danych z Chin, „przeanalizował” (w cudzysłowie, bo co to była za analiza!) dane z Diamentowej Księżniczki, brytyjskiego statku wycieczkowego, który utknął w Japonii w lutym, gdy przebywający na nim pasażerowie zaczęli chorować na COVID19. I jest dla mnie po prostu niepojęte, że trzeba Nobliście tłumaczyć, że ekstrapolowanie z małej, specyficznej populacji na cały świat jest nie tyle nienaukowe, co po prostu krótkowzroczne i głupie.

Levitt kreuje się teraz w mediach na objawiciela, który „przewidział”. Niestety to, co przewidział i się sprawdziło, mógł nam powiedzieć znacznie wcześniej od Levitta każdy epidemiolog. To zaś, co bełkocze przewidując przyszłość jest po prostu groźne – bo pomiędzy oczywistymi „przepowiedniami” a statusem Noblisty, media skłonne są brać takie wyrojenia na wiarę. I gdybyśmy mieli pewność, że politycy podejmujący dzisiaj decyzje dotyczące tego, jak z epidemią sobie radzić, jak prowadzić przez nią swój kraj tak, aby przetrwał zarówno społecznie jak i gospodarczo, ale także jak wspierać w radzeniu sobie z nią swoich sąsiadów (bo wirus się granic nie boi), wszyscy będą tak racjonalni jak Angela Merker, to bym się takimi ekspertami jak Levitt nie martwił.

Niestety większość nie tylko nie jest tak racjonalna – wielu przywódców w krajach, które dotknięte są epidemią bardzo mocno, znajduje się na przeciwległym krańcu tej skali. Donald Trump, przypadek może skrajny, skacze z kwiatka na kwiatek i gdy tylko ktoś mu zaszepta do ucha, że mamy lek, to od razu zaczyna prorokować, że pokonaliśmy zarazę. Stał się przecież jednym z politycznych prowodyrów kampanii pro-hydroksychlorochinowej, pomimo tego, że nie ma na jej skuteczność żadnych dowodów naukowych poza jednym badaniem-gniotem. Raoulta wspiera też publicznie Emmanuel Macron, chociaż on zdroworozsądkowo dodał, że hydroksychlorochinę powinno się poddać najpierw randomizowanej próbie klinicznej. W Wielkiej Brytanii rząd zwlekał przez blisko dwa tygodnie z nakazem społecznego dystansowania i ogłoszeniem stanu epidemii (czy też angielskiego ekwiwalentu), powołując się na rady naukowców (do dzisiaj nie jestem pewien których), podczas gdy brytyjskie media publikowały listy podpisane przez setki epidemiologów i wirusologów nazywających to bzdurą i nawołujących do bardziej radykalnych kroków.

Mam nadzieję, że wszystkich przekonałem, że Nagroda Nobla (czy też profesura) nie czyni nikogo specjalistą od epidemilogii czy wirusologii. Ktoś czytający wpis uważnie może jednak teraz zapytać, czemu wzburzyło mnie to teraz, a nie miesiąc temu, gdy Levitt po raz pierwszy publikował swoje wypociny.

Wzburzyło mnie, ponieważ wypowiedział się kolejny Noblista. To jest jednak przypadek specjalny, więc przygotujcie się na jazdę bez trzymanki. Przedstawiam wam Luca Montagniera, enfant terrible francuskiej nauki.

Luc Montagnier jest wirusologiem – co oczywiście w czasach pandemii nie jest bez znaczenia – który Nagrodą Nobla podzielił się w 2008 z dwójką badaczy. Harald zur Hausen otrzymał ją za odkrycie, że wirus brodawczaka ludzkiego (HPV) zwiększa ryzyko raka szyjki macicy. Montagnier oraz francuska badaczka Françoise Barré-Sinoussi nagrodzeni zostali za odkrycie ludzkiego wirusa niedoboru odporności – HIV.

Nie udało mi się ustalić, czy Montagnier objawy problemów z akceptacją logiki wykazywał już przed otrzymaniem Nobla. Ale wiemy na pewno, że po otrzymaniu tej nagrody już całkiem odjechał. W marcu 2009 opublikował bowiem artykuł pod tytułem „Sygnały elektromagnetyczne są produkowane przez wodne nanostructury powstałe z sekwencji bakteryjnego DNA”. W artykule tym sugerował, że fragmenty bakteryjnego DNA znajdujące się w bardzo dużym rozcieńczeniu w wodzie, wywołują elektromagnetyczny sygnał, który Montagnier (z czwórką współautorów) chciał wykorzystywać do detekcji bakterii, z których pochodzi to DNA, u ludzi. Jeśli śmierdzi wam to homeopatią (duże wodne rozcieńczenia powinny dać tu do myślenia) albo ogólnym hochsztaplerstwem (do myślenia powinna tu dać cała reszta artykułu), to daleko od prawdy nie jesteście. Dodam szybko, że pismo, w którym ukazała się praca, należało prawdopodobnie do kategorii pism drapieżnych (o których na tym blogu niejednokrotnie pisałem).

Montagnier był jednak tak pewien swej teorii, że próbował opatentować maszynę, która miała do detekcji bakterii, w oparciu o ten mechanizm, służyć.

Projekt maszyny Montagniera. /źródło: patent

Recenzent patentu miał ponoć o wynalazku powiedzieć:

„Wynalazek opiera się na zjawisku, które przeczy fundamentalnym prawom fizyki i chemii, czyli na istnieniu biologicznego efektu pomimo braki cząsteczki aktywnej. […] nie ma wyjaśnienia, ani teoretycznych podstaw [wynalazku, co] czyni na chwilę obecną niemożliwym wyjaśnienie uzyskanych wyników.”

W zasadzie nie ma co tutaj komentować, jest po prostu pozamiatane (w ramach dysklejmera muszę dodać, że komentarz nie jest ze źródła, które zaginęło już w odmętach dziejów, ale ze strony, która donosiła o patencie w 2009 roku).

Mogłoby się wydawać, że Montagnieri wyczerpał limit głupstw na jednego Noblistę. Ale okazało się, że jest jednak bardziej wytrwały i pomimo tego, że patent przepadł, w 2010 roku ogłosił, że wraz z Instytutem Badań nad Autyzmem (Autism Research Institute), który jest kontrowersyjnym ośrodkiem promującym teorię, że autyzm da się wyleczyć terapią behawioralną (dysklejmer: nie da się), będzie prowadził próbę kliniczną mającą na celu sprawdzenie, czy autyzm da się wyleczyć antybiotykami. Próba miała zresztą korzystać z techniki opisanej w 2009, która, przypominam, „opiera się na zjawisku, które przeczy fundamentalnym prawom fizyki i chemii”.

Przez ostatnie lata Montagniera spisano na straty – jako stetryczałego promotora homeopatii, który całkiem odpłynął. Ale podobnie jak Michael Levitt, także Montagnier znalazł w obecnej sytuacji sposób na to, aby powrócić do nagłówkóch gazet. Uczynił to twierdząc, że wirus SARS-CoV2 powstał na skutek wypadku w laboratorium (to, jak wiemy, jest jedna z popularnych teorii spiskowych dotyczących początków tego wirusa), w którym miano testować szczepionkę na wirusa HIV. O teoriach dotyczących tego, że wirus SARS-CoV2 ma w sobie elementy wirusa HIV, pisałem tutaj miesiąc temu. Jedyne, co mogę dodać, to że w kwestii tego, co o wirusie wiemy, zmieniło się sporo – ale nie zmieniło się to, że nie ma w jego genomie sekwencji pochodzących z wirusa HIV. Skąd zatem Montagnierowi wziął się ten pomysł – nie wiadomo.

Nie dopatrzyłem się jeszcze, czy któryś z naszych polskich pseudospecjalistów od wszystkiego zaczął się już być może wypowiadać i wymądrzać w kwestii COVID19. Mam nadzieję, że nie – chociaż większa szansa, że po prostu mi takie newsy przechodzą koło nosa.

Dla czytelników mam zatem ostrzeżenie: słuchajcie specjalistów, ale upewnijcie się też, że ci specjaliści przypadkiem nie bredzą.